بازار هوانان، شروع ماجراجویی کرونا

کلمات کلیدی: اکونومیست، چین، کرونا، ووهان، کووید-19

تهیه و تنظیم: محمدهادی ناظمی

مقدمه

از زمانی که اولین نمونه از ویروس کرونا در چین به تایید رسید تا امروز بیش از 2 سال می‌گذرد. شایعات و فرضیات بسیاری در این مدت بر سر ریشه پیدایش این ویروس از قبیل آزمایشگاهی بودن، انتشارات از حیوانات و دخالت غول‌های فناوری مطرح شده است. امّا در ابتدا ماه مارس 2022، دو مقاله جداگانه، شواهد جدیدی از علت پیدایش این مهمان ناخوانده، کرونا، به‌دست آوردند. نکته جالب در ارتباط با مقالات مذکور، نتایج مشابه در عین روش متفاوت پژوهشی آن‌ها است؛ به‌طوریکه هر دو منشاء انتشار ویروس را در حیواناتی که در بازار هوانان[1] به فروش می‌رسند، شناسایی کردند. اکونومیست در شماره اول مارس، در گزارشی با تشریح و تفصیل این دو مقاله می‌پردازد که در ادامه بر اساس گزارش اکونومیست، به بازخوانی مقالات و ریشه‌یابی پیدایش ویروس کووید 19 خواهیم پرداخت.[2]

مقاله اول، کرونا از کجا شروع شد؟

مقالات بر اساس روال مرسوم آکادمیک، قبل از انتشار در مجلات مرتبط و معتبر، باید مورد داوری قرار گیرند؛ اما این دو مقاله پیش از داوری، در سایت‌های علمی مانند نیچر[3] و ساینس[4] بارگزاری شده و با توجه به سابقه علمی تیم پژوهشی و واکنش‌های مجامع علمی بعید به نظر می‌رسد که مشکلی در چاپ داشته باشد. همچنین که نویسندگان مقاله اول، آن‌چنان قاطع از استحکام[5] نتایج خود صحبت می‌کنند، که نشان از اعتماد کامل به روش مطالعاتی خود است. از این رو، اکونومیست قبل از داوری و تایید علمی مقالات، در شماره اخیر خود آن‌ها را مورد بررسی قرار داده است.

مقاله اول با عنوان «ریشه های SARS-CoV-2: بررسی انتقادی[6]» برای اثبات فرضیه خود، 3 عامل اصلی را بیان می‌کند؛ اول، نقشه پراکندگی موارد اولیه ابتلا به کرونا در ووهان، گواه این است که ویروس از مرکز این شهر که بازار اصلی شهر نیز در آن‌جا قرار دارد، انتشار یافته است. مرکزیت بازار در نقشه انتشار ویروس، بسیار شبیه مرکز زلزله است، گویا موارد اولیه در بازار هوانان کشف شده و با دور شدن از آن تراکم ابتلا کمتر می‌شود. دومین عامل، نتایج کار تحلیل داده از جنس تصاویری است که بیشتر از نرم‌افزار پرطرفدار چینی به نام ویبو[7] استخراج شده و نشان می‌دهد در بازار هوانان، حیواناتی به فروش می‌رسند و گوشتشان به عنوان مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مطالعه بر روی این حیوانات که بیشتر مخصوص همان منطقه هستند، گویای آسیب‌پذیری این حیوانات در برابر ویروس کرونا بود و همین موضوع چراغ راهی شد تا محققین بیشتر بر روی این فرضیه کار کنند.

سومین ادله برای تایید فرضیه انتشار از بازار ووهان و منشاء حیوانی، کار تحلیلی بر داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری چین است که در ژانویه 2020 به مدت کوتاهی در دسترس عموم قرار گرفت و به سرعت برداشته شد. نتایج کار پژوهشی بر داده‌های مذکور، نشان می‌دهد اولین موارد ابتلا و مرکز انتشار، خود شهر ووهان بوده و با ریز شدن در پراکندگی ویروس، متوجه مرکزیت انتشار از بازار این شهر می‌شویم. بزرگی بازار هوانان و غنای داده‌های مورد تحلیل، دست پژوهشگران را در بررسی موشکافانه نقشه بازار نیز باز می‌کند و نشان می‌دهد که غرفه‌هایی که حیوانات آسیب‌پذیر به ویروس کووید در آن‌ها فروخته می‌شود، تراکم بیشتری در انتشار داشته‌اند. 

مقاله دوم، اولین ویروس کرونا

مقاله دوم با عنوان « زمان‌بندی شاخص SARS-CoV-2 در استان ووهان[8]» برای بررسی ریشه پیدایش ویروس کرونا، روش تکاملی[9] را انتخاب کرده و با شناسایی مسیر برگشتی به روزهای اول ظهور این ویروس رسیدند. مقاله نشان می‌دهد در ابتدا دو نوع A و B از ویروس کرونا شناسایی شده و ذهنیت اولیه بر آن بود که ساختار نوع A شبیه ویروس‌هایی است که در خفاش‌ها یافت شده و نوع B، جهش‌یافته نوع A است. نویسندگان مقاله، در طول پژوهش، بارها در ارتباط با غالب بودن بین سویه‌های مختلف و منشاء حیوانی دچار تناقض شدند، در نهایت مشخص شد تا هر دو نوع ویروس منشاء حیوانی داشته و از دو مسیر مستقل به انسان منتقل شده‌اند اما این که چه حیوانی عامل اصلی انتقال بوده همچنان جای سوال دارد. برخی گمانه‌ها حاکی از جوجه‌تیغی، سنجاب و نوعی راسو[10] است.

ووربی[11]، نویسنده مقاله دوم، که در نوشتن مقاله اول هم همکاری داشته است، درباره ریشه گسترش کرونا با قاطعیت می‌گوید که منشاء حیوانی دارد. در ارتباط با محل انتشار تا چند هفته قبل از انتشار مقاله، اطمینان نداشتند؛ اما با بررسی محیطی بازار ووهان، هوانان، دستکش یکی از فروشندگان پستاندار زنده که در بازار رها شده بود، ثابت کرد که منشاء نوع A ویروس از همان ناحیه و از همان دستکش بوده است. نقطه اشتراک دو مقاله، نتایج مشابه است؛ ریشه‌ی پیدایش ویروس حیوانات زنده بوده و گسترش آن نیز از بازار هوانان شروع شده است.

جمع بندی

با توجه به نتایج مطالعات، فرضیه آزمایشگاهی و دست‌ساز بودن ویروس، تقریبا رد می‌شود؛ چراکه با تایید وجود دو نوع ویروس، در صورت آزمایشگاهی بودن لازم است تا دو بار و مجزا از آزمایشگاه پخش شده باشد که با شواهد علمی همخوانی ندارد. جنبه دیگر این مقالات، شفافیت در علت و ریشه پیدایش ویروس کرونا، که جان نزدیک به 6 میلیون نفر را گرفت، است. در این مقالات به وضوح اشاره می‌شود که کووید-19 همچون دیگر اعضا خانواده کووید مانند سارس، ریشه حیوانی داشته و از ووهان چین شیوع پیدا کرده است. همین نتیجه شاید بتواند کمی از حس کنجکاوی، شایعات و توهم توطئه‌ای که در چند ماه اخیر بر سر علت شیوع ویروس شنیده شده را پاسخ بدهد.