درمانِ بازارِکار به دستِ جراحِ بی رحمِ مکانیزه شدن

کلمات کلیدی: اکونومیست، بازار کار، اشتغال، اتوماسیون، بیکاری، ربات‌ها

تهیه و تنظیم: محمدهادی ناظمی

مقدمه

هم‌‌زمان با همه‌گیری کرونا و اعمال شدید محدودیت‌های تردد و تعطیلی موقت صنایع، آمار بیکاری در سراسر جهان به اوج خود رسید؛ برای نمونه، نرخ بیکاری در آمریکا تا 15 درصد افزایش یافت. از طرفی، کسب‌وکارها و صنایع، برای ادامه حیات و تولید، به استفاده از ربات‌ها در محیط کار روی آوردند. چراکه ربات، خستگی، بیماری و مشکلات روحی نیروی کار انسانی را ندارد. آمار نشان می‌دهد که پیش از همه‌‌گیری، نرخ بیکاری در کشورهای توسعه‌یافته و ثروتمند، که در اتوماسیون صنعت نیز پیشرو بودند، به پایین‌ترین مقدار تاریخی خود رسیده بود؛ ژاپن و کره‌جنوبی که بالاترین شاخص استفاده از ربات را دارند، کمترین مقدار بیکاری را هم ثبت کرده‌اند.

با توجه به میزان اهمیت موضوع اشتغال و نیروی‌‌کار در اقتصاد، پژوهشگران در دهه اخیر هم‌‌زمان با فراگیری صنعت رباتیک در بخش‌های مختلف صنایع ازجمله انبارداری، حمل‌ونقل و پشتیبانی تلفنی، ترغیب شدند تا به این سوال تاریخی پاسخ دهند که "ربات‌ها به نفع اشتغال نیروی‌‌کار هستند یا به ضرر آن‌ها؟" اکونومیست در سومین شماره از ژانویه، به بررسی این سوال از ذره‌‌بین مقالات و تحقیقات اخیر پرداخته است و سعی می‌کند با موشکافی سازوکار هر یک از تحقیقات، جنبه‌های مختلف این موضوع را روشن کند.[1]

رباتیزه‌‌شدن در خدمت اشتغال

شیوع کرونا باعث شد تا نیاز به ربات کارگر بیش‌از پیش احساس شود و مراکز صنعتی و خدماتی به‌جای استفاده از انسان برای کارهای روتین و تکراری، ماشین‌ها را به‌کار بگیرند. همان‌طور که ارزش بازاری این صنعت طی سال‌های 2015 تا 2022 از 18 به 40 میلیارد دلار رسیده و انتظار می‌رود تا 2030 به 160میلیارد برسد.[2] بسیاری از مقالات در سال 2020، با عناوینی مانند «تسریع مشاغل به کمک ربات[3]» و «تقویت رباتیک و اثرات آن در کار[4]» مدیران کسب‌وکارها را به استفاده از ربات‌ها تشویق کرده‌‌اند. از طرف دیگر، IMF در مقاله‌ای با عنوان «بازگشت نیروی‌کار» ادعا می‌کند که نرخ بیکاری در همان مسیر قبل از همه‌گیری قرار گرفته است. در ابتدا، مشاهده این دو جریان در کنار هم ایجاد پارادوکس می‌‌کند؛ اما مشاهده روند کاهش بیکاری در اروپا و آمریکا علی‌رغم 30 میلیون نیروی‌‌کارِ غیرواکسینه و افزایش دستمزد کارگران کم‌تخصص[5] همه‌وهمه شواهدی‌ست از افزایش روند اشتغال به موازات شتاب رباتیزه شدن صنایع. همچنین آمارها، بازگشت بیکاری را به سطح قبل از همه‌گیری تأیید می‌کند.

ربات‌‌ جای کارگران را تنگ نمی‌‌کند

روایت‌های متفاوتی از رابطه بین ربات و اشتغال، در چند سال اخیر به‌وجود آمده است. برخی از پژوهش‌‌گران با مطرح کردن تفسیرهایی مانند «ربات، قاتل شغل[6]» محرک زایش فرضیه‌‌های متفاوتی مانند ایده‌ی «دیدِ جدید[7]» شدند. آگیون[8] اقتصاددان مطرح فرانسه، در مقاله اخیر خود با تکیه بر مبانی پایه اقتصاد خرد، به تأثیر مثبت اتوماسیون بر اشتغال در سطح کارخانه‌ها می‌پردازد. ایده آگیون بر این استدلال استوار است که افزایش نرخ سودآوری صنایع بر اثر اتوماسیون منجر به افزایش استخدام نیروکار و گسترش حوزه فعالیت شرکت چه در زمینه اصلی شرکت و چه حوزه‌های جدید فعالیت آن‌ها خواهد شد.

آداچی[9] اقتصاددان دانشگاه یِیل با بررسی اتوماسیون در ژاپن، به عنوان کشور پیشرو در صنعت رباتیک، در بین سال‌های 1978 تا 2017، نتیجه می‌گیرد که استفاده از یک ربات به ازای 1000 نفر، اشتغال کارخانه را 2/2 درصد افزایش می‌دهد. مطالعات دیگر نیز با بررسی استفاده بیشتر از ماشین و اتوماسیون کارهای روتین در دانشگاه ام‌آی‌تی[10] و کالج لندن[11]، نتایج مشابه آگیون را گرفته‌اند و اثر فزاینده ربات‌ها بر اشتغال را تأیید می‌کنند.

دوئل ربات‌‌ها و کارگران کم‌‌مهارت

عده‌ای دیگر از محققین، همچون اوزبورن[12] و بِنِدیک فری[13] با تکیه بر مبانی آماری نشان می‌دهند که نزدیک به 47 درصد از نیروی کار آمریکا به واسطه گسترش استفاده از ربات‌ها، در معرض از دست دادن شغل خود هستند. در پاسخ لازم است به دو نکته اشاره شود؛ اول، اینکه در چند سال اخیر کیفیت داده‌ها، روش‌های آماری و فناوری محاسبه، بهبود قابل توجهی پیدا کرده است و لازم است در بسیاری از فرضیات و تحقیقات تجدید نظر شود. دوم، توجه به سازوکار علیت اثرگذاری اتوماسیون بر اشتغال است؛ مقاله آداچی با اشاره به این موضوع بیان می‌کند که شرکت‌هایی که مخالف استفاده از ربات‌ها هستند، در صورت ارزان شدن قیمت به اتوماسیون روی خوش نشان خواهند داد. به عبارتی زنجیره‌ی علیت به‌این صورت است که ربات ارزان منجر به گسترش اتوماسیون شده و در نتیجه، نیاز به نیروی‌کار برای پاسخگویی به چنین پدیده‌ای بیشتر می‌شود و در نهایت به افزایش اشتغال ختم خواهد شد.

کلام آخر، ارتقاء تخصص درگروی مکانیزه شدن

آگیون در مقاله خود به تأثیر مثبت رباتیک بر اشتغال در سطح کارخانه‌ها می‌پردازد، به عبارتی، شواهد نشان نمی‌دهند که اتوماسیون می‌تواند بر اشتغال کلی نیروی کار اثر منفی بگذارد. در حالی که اثر این پدیده در سطح کلان و کشوری چندان مشخص نیست. دیوید آتور، استاد اقتصاد ام‌آی‌تی، به افزایش کیفیت نیروی کار در اثر گسترش استفاده از ربات‌ها اشاره می‌کند، چراکه ماشین و ربات جایگزین نیروی کار کم‌مهارت می‌‌شوند و نمودار توزیع اشتغال را به سمت بالا کشیده‌تر و چوله‌تر[14] می‌کند و ادعا می‌کند که اثری بر کلیت اشتغال ندارد؛ چراکه باعث جابجایی نیروی کار در سطح صنایع مختلف شده و به کاهش فرصت‌های شغلی منجر نخواهد شد.