اختلال در زنجیره‌های تامین جهانی

کلمات کلیدی: اکونومیست، زنجیره تامین، عرضه، تقاضا، چین، همه‌گیری

تهیه و تنظیم: علی دبیریان

مقدمه

طی سال 2021 مردم در اقصی نقاط جهان، بیشتر از حد معمول درباره زنجیره‌‌های تامین[1] شنیده‌اند؛ در این مدت مجموعه‌‌ای از اختلالات در تولید و حمل و نقل در سمت عرضه و همچنین گره‌‌خوردن آن‌‌ها به تقاضای فزاینده برای کالاهایی که در قفسه‌‌های خالی فروشگاه‌‌ها کمیابند، به افزایش قیمت‌‌ها منجر شده است؛ در این میان در ماه‌‌های اخیر، سنجه‌‌های مناسبی برای ارزیابی مشکلات زنجیره تامین در نظر گرفته شده‌‌اند که اکونومیست در گزارشی با عنوان «زنجیره‌های تامین جهانی چقدر پیچیده هستند؟»، ابعاد مختلف این پدیده را مورد بررسی قرار داده است.[2]

سنجه تاخیر بر روی اقیانوس

سنجه‌‌های جدید برای ارزیابی مشکلات زنجیره تامین، همگی حاکی از وجود سطوح بالا از اختلالات و نااطمینانی به واسطه همه‌‌گیری هستند؛ سنجه اول، شاخص «تاخیر بر روی اقیانوس[3]» نام دارد که توسط شرکت Flexport، یک شرکت تدارکات آمریکایی، ارائه شده است؛ این شاخص، مدت زمان انتقال یک محموله باری از مبدا و انبار تامین‌‌کننده به سمت مقصد را اندازه‌‌گیری می‌‌کند؛ دو مسیر باربری بزرگ چین تا آمریکا و چین تا اروپا مدنظر است؛ تا سه سال گذشته به طور متوسط سفر به اروپا ۶۰ روز و سفر به آمریکا کمتر از 50 روز، طول می‌کشیده است؛ اما بعد از شروع همه‌‌گیری کرونا، زمان سفر به طور پیوسته افزایش یافته است؛ زمان سفر برای اروپا تا 110روز افزایش پیدا کرده است و این رقم برای آمریکا به 114 روز رسیده است؛ در چند ماه پایانی سال 2021، با بهبود نسبی وضعیت همه‌‌گیری کرونا روند زمان سفر در دو مسیر مذکور آنچنان تغییر ملموسی نداشته است؛ برای مثال زمان حمل و نقل به اروپا از 110 روز به 108 روز کاهش یافته است (نمودار 1، شکل سمت چپ).

نمودار 1: تاخیر بر روی اقیانوس و انحراف معیار فشار زنجیره تامین

توضیحات: نمودار سمت چپ مربوط به تاخیر روی اقیانوس به واحد روز و نمودار سمت راست مربوط به انحراف معیار سنجه فشار زنجیره تامین است. در نمودار سمت چپ، آبی پررنگ مربوط به مسیر چین تا آمریکا و نمودار فیروزه‌ای مربوط به مسیر چین تا اروپاست. در نمودار سمت راست، نمودار آبی پررنگ مربوط به کمبود کالا و همچنین نیروی کار در گروه اقتصادهای توسعه‌یافته و نمودار فیروزه‌ای، مربوط به فشار بر روی زنجیره تامین جهانی است.

منبع: Flexport Research; Capital Economics; new York Fed

سنجه فشار زنجیره تامین جهانی

سنجه بعدی که توسط اقتصاددانان بانک فدرال در نیویورک طراحی شده است، شاخص فشار زنجیره تامین جهانی[4] نام دارد؛ این شاخص نیز همانند شاخص قبلی روند ایجاد اختلال در زنجیره تامین جهانی را برای سه سال گذشته تایید می‌‌کند. این شاخص از ترکیب شاخص‌های متعدد در این حوزه با تمرکز بر سنجه انحراف معیار، به دنبال بررسی تلاطم و عدم اطمینان در فرآیند حمل و نقل زنجیره تامین است؛ بالاترین مقدار این شاخص قبل از شروع همه‌‌گیری کرونا، به ماه آوریل سال 2011 میلادی در ژاپن برمی‌‌گردد که به عدد 1.7 انحراف معیار بالاتر از میانگین بلندمدت رسیده بود؛ حال آنکه این شاخص در بهار سال 2020، افزایش شگفت‌‌انگیزی پیدا کرد و به عدد 3.9 افزایش یافت (3.9 انحراف معیار بالاتر از میانگین) و سال گذشته نیز قله را فتح و عدد 4.4 را ثبت کرد؛ این اعداد به منزله این است که نه تنها زمان انتقال کالا‌‌ها به شدت افزایش پیدا کرده است و کالاها دیرتر به مقصد می‌رسند، بلکه زمان دقیق این انتقال نیز با نااطمینانی مواجه شده است (نمودار 1، شکل سمت راست).

سنجه کمبود نیروی کار و محصول در گروه 7

سنجه دیگر، شاخصی است که توسط شرکت Capital Economics، یک‌ شرکت مشاوره اقتصادی ارائه شده است؛ این سنجه، با در نظرگیری توامان کمبود کالا و همچنین نیروی کار در گروه هفت اقتصاد توسعه یافته[5]، از تداوم نااطمینانی‌ها در اواخر سال 2021 خبر می‌دهد.به هر حال اینکه اوضاع نابه‌‌سامان بعد از همه‌‌گیری چه زمانی بهبود پیدا می‌‌کند، بستگی به جهش‌‌های ویروسی دارد؛‌ بروز سویه جدید از ویروس کرونا در بخش‌‌هایی از چین، می‌‌تواند به اختلالات بیشتر و بسته‌‌شدن بنادر دامن بزند. همچنین شیوع گسترده‌‌ ویروس در آمریکا، به تعداد کمتر رانندگان کامیون منجر خواهد شد؛ در نتیجه، یک تغییر وضعیت در نقطه‌‌ای از جهان مانند چین می‌‌تواند زنجیره عرضه در نقطه‌‌ای دیگر از جهان را همچون آمریکا دچار اختلال و نااطمینانی کند.

نااطمینانی بیشتر در سمت عرضه، سمت تقاضا را نیز دچار مشکل کرده است و مردم خواهان خرید زودتر از موعد برای مقابله با کمبود احتمالی هستند که منجر به بالارفتن فشار تقاضا خواهد شد؛ کمبود عرضه و مازاد تقاضا دست به دست هم می‌‌دهد تا اقتصاد دچار رکود تورمی شود و با کمتر شدن تولید، قیمت‌‌ها افزایش یابند؛ به گفته اکونومیست بهبود وضعیت عرضه در کوتاه‌‌مدت خارج از حیطه توانایی است؛ حال آنکه تلاش برای کاهش فشار تقاضا از جانب مردم می‌‌تواند راهکار بهتری باشد.