وضعیت آموزشی دانش‌‌آموزان ابتدایی در کشورهای عربی

کلمات کلیدی: آزمون‌‌های استاندارد، آزمون تیمز و پرلز، آزمون پیزا، نظام آموزشی، خاورمیانه، کشورهای عربی

تهیه و تنظیم: حمداله شکرالهی

مقدمه

مطالعات تطبیقی نظام آموزشی و آزمون‌‌های استاندارد بین‌‌المللی حاکی از کیفیت پایین آموزش در کشورهای آفریقایی و کشورهای خاورمیانه، به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس است. آزمون‌‌های استاندارد بین‌‌المللی که معروف‌ترین آنها آزمون تیمز[1] و پیرلز[2] است نشان می‌‌دهد در کشورهای عربی دو سوم پسران چهارم ابتدایی قادر به خواندن و درک متون ساده عربی نیستندچه دلایلی باعث به وجود آمدن چنین شرایطی شده است؟ عواقب و نتایج حاصل از این افت کیفیت آموزشی چه می‌‌تواند باشد و آیا راهکاری برای برون رفت از این پدیده وجود دارد. اهمیت این موضوع سبب شده است اکونومیست در مقاله‌‌ای با عنوان" مدرسه پسربچه‌‌های عربی"[3] به این موضوع بپردازد.

آزمون‌‌های استاندارد بین‌‌المللی و وضعیت آموزشی پسران

جهت برآورد وضعیت آموزشی کودکان مقاطع ابتدایی دو نوع آزمون استاندارد بین‌‌المللی در سطح دنیا برگزار می‌‌شود. آزمون تیمز و پرلز در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه برگزار می‌شود و آزمون پیزا[4] توسط سازمان همکاری اقتصادی و توسعه[5] در کشورهای توسعه‌یافته برگزار می‌شود. شاخص‌‌های این آزمون‌‌ها نشان‌دهنده وضعیت آموزشی در کشورهای مختلف است. بر اساس این آزمون‌‌ها، دانش‌‌آموزان مقاطع ابتدایی که نمرات کمتر از 400 کسب می‌‌کنند، توانایی خواندن و درک دانش‌‌ مقدماتی را ندارند. داده‌‌های حاصل از این آزمون‌‌ها نشان می‌‌دهد در کشورهای عربی، دو سوم از پسران مقطع چهارم ابتدایی توانایی خواندن و درک مطالب درسی عربی را ندارند. به عبارتی 44.6 درصد از پسران عربی نمره زیر 400 کسب کرده‌اند. نتایج این آزمون‌ها درباره ایران نشان می‌دهد 35 درصد از پسران ایرانی نمره زیر 400 کسب کرده‌اند. این آمار در کشوری مانند سنگاپور 3 درصد و هلند و روسیه 1 درصد است. در جهان، کشورهای شرق آسیا مانند چین، سنگاپور و هنگ‌‌کنگ عملکرد بهتری داشته‌‌اند و بعد از آن کشورهای اروپایی مانند آلمان، سوئد و بلژیک نمرات خوبی در این آزمون کسب کرده‌‌اند. کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از سایر کشورها عملکرد ضعیف‌‌تری دارند. بر طبق این آزمون‌‌ها، کسب نمرات بالاتر از 625 وضعیت پیشرفته را نشان می‌‌دهد که 29 درصد دانش‌‌آموزان مقطع ابتدایی مالزی توانسته‌‌اند سطح پیشرفته را کسب کنند که این نمره برای ایران 1 درصد است. نمودار زیر وضعیت آموزشی مقاطع ابتدایی در کشورهای مختلف را نشان می‌‌دهد. همانطور که در نمودار مشاهده می‌‌شود در کشورهای مصر، مراکش، اردن و عربستان صعودی به ترتیب 75، 70، 55 و 50 درصد از پسران مقاطع ابتدایی توانایی درک و خواندن مطالب به زبان رسمی کشور خود را ندارند. این نمودار همچنین بیان می‌‌کند وضعیت آموزشی دختران به طور معناداری بهتر از پسران است.

نمودار 1: وضعیت آموزشی مقاطع ابتدایی در کشورهای مختلف

منبع:  World Bank, The Economist

دلایل افت وضعیت آموزشی پسران

1. 
   
2. 1- اولین دلیلی که اکونومیست برای افت کیفیت آموزشی پسران مقاطع ابتدایی ذکر می‌کند، تک جنسیتی بودن کلاس‌‌های آموزشی است. هر چند تجربه ثابت کرده است که تک جنسیتی بودن کلاس‌‌ها در بسیاری موارد به نفع دختران بوده و نتایج مثبتی بر کیفیت آموزشی دختران، به خصوص در کشورهایی با فرهنگ سنتی داشته است. اما از نظر اکونومیست در برخی کشورها از جمله کشورهای عربی، تک جنسیتی بودن کلاس‌‌ها یکی از عوامل افت کیفیت آموزشی پسران است.
3. 2- جذابیت پایین شغل معلمی برای مردان دلیل دیگری است که اکونومیست به آن اشاره می‌‌کند. درکشورهای نفت‌‌خیز، به دلیل بالاتر بودن درآمد صنعت نفت و گاز نسبت به درآمد آموزش و پرورش، مردان انگیزه چندانی برای ورود به آموزش و پرورش نداشته و لذا این کشورها به ناچار از کشورهای فقیرتر معلم جذب می‌‌کنند. در نتیجه این امر،والدین کودکان و همچنین دانش‌آموزان نگاه جدی به معلمان خارجی خود ندارند.
4. 3- قلدری کردن[6] در مدارس خاورمیانه یکی دیگر از دلایل افت کیفیت آموزشی پسران مقاطع ابتدایی است. برآورد اکونومیست این است که نرخ قلدری کردن، خشونت و مسخره شدن در کشورهای عربی از متوسط جهانی بالاتر بوده و حدود 40 درصد از پسران مدارس خاورمیانه با قلدری مواجه هستند که این عدد در اروپا 25 درصد است. در کشورهای عربی، خشونت، مسخره شدن و قلدری کردن در بین پسران تقریبا دو برابر دختران است. در نتیجه، عدم انگیزه برای یادگیری و ترک تحصیل در پسران به مراتب بیشتر از دختران است.
5. 4- داشتن اقتصاد تک محصولی و متکی بودن به نفت و گاز در کشورهای خاورمیانه و همچنین ساختار بروکراتیک عریض و طویل کشورهای غیرنفتی این منطقه باعث می‌‌شود رابطه درستی بین افزایش سطح تحصیلات و کیفیت آن با یافتن شغل در بازار کار، بخصوص برای پسران نداشته باشد. لذا انگیزه آنهابه تحصیلات جدی از همان مقاطع ابتدایی روبه افول است.
6. 5- نرخ پایین مشارکت زنان در اشتغال و بازار کار یکی دیگر از دلایلی است که منجر به کیفیت پایین آموزش برای پسربچه‌ها می‌شود. کشورهای خاورمیانه کم‌ترین نرخ مشارکت زنان در بازار کار را نسبت به دیگر کشورهای اروپایی و آسیایی دارند. از آنجایی که سهم زنان در بازار کار بسیار پایین است، پسران با هر عملکردی در بازار کار جایگاهی دارند، به این معنی که سطح رقابت برای یافتن شغل در بازار کار برای پسران در این کشورها پایین‌تر از سایر کشورهاست. این به نوبه خود انگیزه پسر بچه‌‌ها برای ارتقا وضعیت آموزشی را کاهش می‌دهد.
7. 6- تعصبات فرهنگی و نگاه والدین از دیگر دلایلی است که منجر به مشارکت کمتر زنان در تحصیل یا حداقل اشتغال شده است که این به نوبه خود منجر به افزایش سهم پسران در بازار کار می‌‌شود. به عبارتی، تصور والدین این است حتی اگر پسران عملکرد تحصیلی ضعیفی داشته باشند جایگاهی در بازار کار خواهند داشت و لذا انگیزه پسران در دوران ابتدایی برای یادگیری کاهش می‌یابد.
8. 7- در کشورهای خاورمیانه و کشورهای با ساختار فرهنگی سنتی، دختران برای پیدا کردن استقلال از خانواده باید وارد دانشگاه شوند و لذا انگیزه دختران برای درس خواندن بیشتر از پسران است.

پیامدهای افت وضعیت آموزشی

اقتصاد دنیا نسبت به یک دهه قبل بسیار پویاتر شده است. شکل‌‌گیری استارت‌‌آپ‌‌ها و کسب و کارهای اینترنتی، به وجود آمدن شرکت‌‌های بزرگ فناوری و ارتقا و پیشرفت صنعت مالی و بانکی، همگی نیاز به انباشت سرمایه انسانی دارد. فقدان سرمایه انسانی با کیفیت در آینده می‌‌تواند باعث کندشدن رشد اقتصادی شده و راه را بر اصلاحات نهادی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در این کشورها ب‌‌بندد. درکشورهای غیرنفتی خاورمیانه و آفریقا محدودیت بودجه آموزش یکی از چالش‌‌های جدی است. کیفیت پایین آموزشی در این کشورها منجر به هدر رفت و اتلاف منابع می‌‌شود و این موضوع سبب می‌شود بودجه محدود موجود نیز به درستی تخصیص نیابد

راهکارهای برون رفت