فناوری‌‌های مالی و جایگاه آنها در اقتصاد

کلمات کلیدی: مکنزی، فناوری‌‌های مالی، فین‌‌تک، خدمات مالی، دیجیتالی شدن خدمات مالی

تهیه و تنظیم: حمدالله شکرالهی

مقدمه

در سال‌‌های اخیر و با ظهور اینترنت و به دنبال آن با هوشمند شدن ابزارها، بسیاری از شرکت‌‌ها سعی کرده‌‌اند صنعت مالی و بانکداری سنتی را به صنعتی دیجیتال تبدیل نمایند و از این مسیر خدمات مالی و بانکی را با سرعت بیشتر و هزینه کمتر در اختیار مشتریان قرار دهند. به‌عنوان اولین شرکت‌‌ها در زمینه ارائه خدمات مالی، می‌‌توان به دات-کام و پی-پال اشاره نمود که تمرکز آنها در پرداخت‌‌های آنلاین بوده است. فین‌‌تک[1] یا نوآوری در خدمات مالی ایده‌‌ای است که طی سال‌‌های اخیر با هدف دیجیتالی نمودن خدمات مالی به‌ویژه در حوزه بانکی در بسیاری از کشورها اجرا شده است. فین‌‌تک‌‌ها، نامی که به استارت‌‌آپ‌‌ها و شرکت‌‌های باسابقه‌‌تر داده می‌‌شود که از تکنولوژی برای کارآمد و موثر نمودن خدمات مالی استفاده می‌‌کنند، طی چند سال اخیر توانسته‌‌اند چراغی برای آینده بانکداری سنتی باشند و مسیر آنها را به کلی متحول کنند. این مقاله به بررسی گزارش مکنزی[2] در مورد حوزه‌‌های فین‌‌تک و جایگاه آن در اقتصاد کشورها می‌‌پردازد.

حوزه‌‌های‌‌ فعالیت فین‌‌تک‌‌ها

هدف فین‌‌تک‌‌ها متصل نمودن افراد و کسب‌وکارها از هر نقطه‌‌ای به یکدیگر در سریع‌‌ترین زمان و با کمترین هزینه و بدون نیاز به واسطه است. در حال حاضر، عمده فعالیت فین‌‌تک‌‌ها در حوزه‌‌های زیر متمرکز است.

• پول و ارزهای دیجیتال مانند بیت‌‌کوین و سیستم‌‌های مبتنی بر بلاک‌چین

در سال‌‌های اخیر، سرمایه‌‌گذاری بسیار زیادی بر روی رمزارزها[3] و بلاک‌چین[4] توسط افراد و شرکت‌‌های بزرگ در سراسر دنیا صورت‌گرفته است. انتظار می‌‌رود در سال‌‌های پیش‌‌رو سرمایه‌‌گذاری بر روی این حوزه افزایش یابد و همچین با کمک فناوری فین‌‌تک قوانین شفاف و ساختاری نظام‌‌مند در حوزه ارزهای دیجیتال تدوین شود.   

• پرداخت‌‌های بین‌بانکی

تراکنش‌‌های دیجیتالی و به‌اصطلاح تراکنش‌‌های بدون تماس[5] نوع دیگری از خدمات مالی است که بیشترین تراکنش‌‌ها را در سال‌‌های اخیر در حوزه خدمات مالی داشته‌‌اند. در سال‌‌های اخیر، مدل جدیدی از فناوری پرداخت با نام "الان خرید کن و بعدا پرداخت کن" یا " buy-now-pay-later"  توسعه یافته است که در سال 2021 توانسته به رکورد جدیدی را از میزان و تعداد تراکنش ثبت کند.

به‌عنوان مثال، در ژاپن شرکت پی-پال[6] و در دانمارک شرکت Nexi بیشترین تراکنش در مدل جدید جایگزین پرداخت بین‌‌‌بانکی رخ‌داده است. بررسی‌‌های مکنزی نشان می‌‌دهد سرمایه‌‌گذاری در فناوری پرداخت بین‌بانکی به طور چشم‌‌گیری هم در بازارهای پیشرفته و بالغ[7] مانند آمریکا و انگلیس و هم در بازارهای نوظهور[8] مانند آمریکای لاتین، آفریقا و آسیای جنوب شرق رشد داشته است که شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری خطر‌‌پذیر بیشترین سرمایه‌‌گذاری را در این حوزه انجام داده‌‌اند. 

• ولث‌‌تک[9]یا فناوری‌‌های مالی حوزه مدیریت ثروت و سرمایه‌‌گذاری

این نوع فناوری‌‌ها کمک شایانی به مدیریت دارایی‌‌های مالی خواهند نمود. در سال‌‌های اخیر شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر توجه زیادی به فناوری نموده‌‌اند و انتظار می‌‌رود در سال‌‌های پیش‌‌رو نیز به طور چشم‌‌گیری سرمایه‌‌گذاری در این حوزه افزایش پیدا کند.

• انتقال بین‌‌المللی پول یا رمیتنس‌‌[10]

انتقال پول از کشوری به کشور دیگر که قبلا از راه‌های سخت و با کارمزد بالا مانند صرافی‌ها صورت می‌گرفت، امروزه با توسعه فین‌‌تک‌‌ها در حوزه مالی با سهولت بیشتری انجام می‌‌شود. رمیتنس ابزاری است که نیروی کار مهاجر می‌‌تواند به‌راحتی مبالغ مورد نظر خود را از کشور دیگر به‌حساب فردی در وطن خود پرداخت کند.

سرمایه‌‌گذاری و هزینه‌‌های تحقیق و توسعه قابل‌توجهی در بخش انتقال بین‌‌المللی پول با هدف شفاف‌‌سازی در تراکنش‌‌های مالی بین‌‌المللی صورت‌گرفته است که فناوری‌‌هایی مانند هوش مصنوعی[11] و یادگیری ماشین کمک شایانی در این راستا برای هر چه شفاف‌‌تر نمودن فرایند انتقال پول، اعتبارات بانکی و همچنین تسهیل در قوانین بانک‌‌های بین‌‌المللی کرده است. کشور آمریکا در این بین بیشترین سرمایه‌‌گذاری را در سال‌‌های اخیر انجام داده است. نمودار 1 وضعیت 10 کشور برتر در دریافت رمیتنس در سال 2020 را نشان می‌‌دهد. همانطور که مشاهده می‌‌شود در سال 2020 در مجموع 357.5 میلیارد دلار  توسط 10 کشور دریافت شده است. این نمودار نشان می‌‌دهد دریافت رمیتنس‌‌ها به سمت کشورهای در حال توسعه انتقال یافته که کشور هند با 83.1 میلیارد دلار بیشترین رمیتنس‌‌ها را دریافت‌کرده است. 

نمودار 1- ده کشور برتر دریافت کننده رمیتنس در سال 2020 _ میلیارد دلار

منبع: Statista, KNOMAD via World Bank

• اینشورتک[12]یا فناوری‌‌های مالی حوزه بیمه

سرمایه‌‌گذاری بسیار زیادی در حوزه اینشورتک‌‌ها با هدف حذف پیچیدگی خرید بیمه انجام شده است و پیش‌‌بینی می‌‌شود در سال‌‌های پیش‌‌رو این روند همچنان ادامه پیدا کند. کشورهایی همچون هند، چین، سنگاپور، هنگ‌کنگ، فرانسه و آمریکا در این حوزه پیشرو بوده‌‌اند. 

• رگ‌‌تک[13] یا فناوری‌‌های مالی حوزه قانون‌‌گذاری

رگ‌‌تک‌‌ها نوع دیگری از فناوری‌‌های مالی هستند که هدف آنها مدیریت سرمایه انسانی، تدوین قوانین شفاف برای رمزارزها و ارزهای دیجیتال، کاهش فساد مالی و همچنین بهبود و شفاف‌‌سازی قوانین مربوط به سرمایه‌‌گذاری در شرکت‌‌های تکنولوژی است. کشور کانادا بیشترین سرمایه‌‌گذاری را در این حوزه در سال‌‌های اخیر انجام داده است.

• ربات‌‌های تریدر یا معامله‌‌گر[14]

ربات معامله‌‌گر اتوماتیک[15] یک برنامه‌‌ کامپیوتری است که می‌‌تواند به طور خودکار معاملات بورسی  را بدون دخالت انسان انجام دهد و الگوهای معاملاتی را تجزیه و تحلیل کند. امروزه به مدد فین‌‌تک‌‌ها و با کمک هوش‌‌ مصنوعی می‌‌توان تا حدودی روند بازارهای مالی را پیش‌‌بینی نمود. هر چند فین‌‌تک‌‌ها در زمینه تجزیه‌‌ و تحلیل بازار از مشکلاتی مانند نداشتن خلاقیت و استراتژی برخوردارند، با این وجود مزیت‌‌های بسیار زیادی مانند نداشتن طمع در معاملات، دسترسی شبانه‌‌روزی به اینترنت و معاملات، خستگی‌‌ناپذیری، صبر زیاد، عدم پیروی از عواطف انسانی، نبود ترس و استفاده از اطلاعات به‌روز و دقیق دارند که به افراد کمک می‌‌کنند معاملات مطمئن‌‌تری داشته باشند.

فین‌‌تک و اثرات آن بر اقتصاد

امروزه بیش از 2 میلیارد نفر و بیش از 200 هزار شرکت‌‌ در سایزهای خرد، کوچک و متوسط در سراسر دنیا دسترسی به خدمات مالی دیجیتال ندارند. گسترش و توسعه فناوری فین‌‌تک می‌‌تواند با استفاده از گوشی‌‌های هوشمند و اینترنت به‌راحتی هر نوع تراکنش مالی را برای شرکت‌‌ها و افراد در هر نقطه‌‌ای از دنیا، صرف‌نظر از شرایط و مکان جغرافیایی، فراهم نماید.

پیش‌‌بینی می‌‌شود تا سال 2025 انجام خدمات مالی با ابزارهایی همچون تلفن ‌‌هوشمند و اینترنت 3.7 تریلیون دلار یا حدود 6 درصد به تولید ناخالص داخلی کشورهای نوظهور بیفزاید. این حجم از اقتصاد معادل افزودن کشوری مانند آلمان به دنیا یا اقتصادی بزرگ‌تر از تمام آفریقا است. همچنین این حجم از اقتصاد می‌‌تواند 95 میلیون شغل در حوزه‌‌های مختلف در دنیا ایجاد کند.

بر اساس برآورد مکنزی، توسعه و گسترش دیجیتال‌‌فایننس[16] می‌‌تواند منجر به ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم برای 1.6 میلیارد نفر، که بیشتر آنان زنان بی‌‌سرپرست هستند، در سطح جهانی شود. همچنین این فناوری می‌‌تواند 2.1 تریلیون دلار وام به افراد کارآفرین و استارت‌‌آپ‌‌ها در جهت رشد و تعالی ایده و سازمان آنها پرداخت نماید. علاوه بر این، دیجیتال ‌‌فایننس می‌‌تواند سالانه 110 میلیارد دلار به دولت‌‌ها در کسری بودجه و پرداخت‌‌های عمومی و مالیات کمک کند. با توسعه و گسترش فین‌‌تک‌‌ها می‌‌توان سالانه 400 میلیارد دلار از هزینه‌‌ها را در بخش‌‌های مختلف کاهش و خدمات مالی را 80 تا 90 درصد با هزینه کمتر از روش سنتی انجام داد.

با توسعه فین‌‌تک‌‌ها، کشورهایی همچون اتیوپی، هند و نیجریه می‌‌توانند 10 تا 12 درصد، کشوری مانند پاکستان 7 درصد و کشورهایی با درآمد متوسط[17] مانند چین، برزیل و مکزیک حدود 4 درصد به تولید ناخالص داخلی یا GDP خود بیفزایند. پرداخت‌‌های الکترونیکی و درآمدهای حاصل از آن فقط بخشی از نوآوری در خدمات مالی یا فین‌‌تک‌‌ها است. نمودار 2 اثرات توسعه فین‌‌تک بر اقتصاد را نشان می‌‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌‌شود پیش‌‌بینی می‌‌شود تا سال 2025 با درآمدهای حاصل از فناوری مالی و دیجیتال ‌‌فایننس 3.7 تریلیون دلار  معادل6  درصد تولید ناخالص داخلی دنیا افزایش یابد، 1.6 تریلیون دلار به افراد و زنان بی‌‌سرپرست کمک مالی شود، 4.2 تریلیون دلار به سپرده‌‌ها افزوده شود، 110 میلیارد دلار به کسری بودجه دولت‌‌ها کمک شود و همچنین 2.1 تریلیون دلار اعتبار در قالب وام و تسهیلات به استارت‌‌آپ‌‌ها و شرکت‌‌های نوپا در جهت رشد و توسعه پرداخت شود.

نمودار 2- پیش‌‌بینی درآمد ناشی از فین‌‌تک بر اقتصاد در سال 2025

منبع: McKinsey Global Institute Analysis

 جمع‌بندی

برون‌‌رفت از فضای سنتی بانکداری و دیجیتالی کردن خدمات آن یکی از اهداف مهمی است که فین‌‌تک‌‌ها یا فناوری‌‌های مالی دنبال می‌‌کنند. در حال حاضر، فین‌‌تک‌‌ها انواع فعالیت‌های مالی مانند انتقال پول، تخصیص چک با گوشی‌های هوشمند، کنار گذاشتن یک شعبه بانک برای درخواست اعتبار، جمع‌آوری پول برای راه‌‌اندازی کسب وکار یا مدیریت سرمایه‌گذاری را بدون کمک هیچ شخص دیگری، در دسترس قرار داده‌‌اند. با توجه به رشد سریع فین‌‌تک‌‌ها، پیش‌‌بینی می‌‌شود در آینده تعریف و نگاه فین‌‌تک حتی از خدماتی که در حال حاضر ارائه می‌‌دهند فرارتر رود و این فناوری امکان مبادله سهام، مدیریت سرمایه و پرداخت حق بیمه و هزینه غذا را برای افراد و شرکت‌‌ها فراهم کند. با وجود رشد سریع فین‌‌تک‌‌ها در ارائه خدمات مالی، هنوز به طور دقیق مشکلات و چالش‌‌های حقوقی و همچنین ریسک‌‌هایی که این فناوری ممکن است در حوزه‌‌های مختلف داشته باشد مشخص نیست.